А? стиліндегі б?йымдар.А? стиліндегі б?йымдар — ?й?ара? пен Т?гіскенні? жерлеу м?ліктеріні? ішінде бейнелеу ?неріні? к?з тартар ?лгілері де кездеседі. Б?лар - ер-т?рманда?ы, алтын ?аптырмаларда?ы, алтын шеттіктердегі хайуандарды? бейнелері. Хайуанаттар бейнелеріні? арасында б??ы, киік, жылкы, таутеке, ?абан, арыстан, барыс не ?абылан, жырт?ыш ??с, т?йе бар. Б?л заттарды? жасалу ?дістері мен стилі Арал ??ірі са?тарыны? м?дениетін скифтік-сібірлік ?нер д?ниесіне енгізеді. Жйна?тарда осы ?нерді? тым ертедегі ?лгілеріні?, е? алдымен I Петр коллекциясында?ы д??гелене б?ктетіліп жат?ан барыс не ?абылан т?ріндегі ?ола ?аптырмаларды? болуы м?нді. ??йры?ыны? ?шы мен ая?тары иілген, ??ла?ы ай?ын к?рінбейтін, к?зі мен м?рны бір сызы? бойында жат?ан концентрациялы? ше?берлер т?ріндегі, денесіні? б?лшы? еті білемделген ?й?ара? то?алары — Еуразияны? ежелгі а? стиліні? ?лгілері, оларды? скиф ?нері заттарына ??састы?ы бай?алады. ?й?ара?та бейнелеу ?а?идаларын са?тай отырып, тек ?з ерекшеліктерін енгізу ?ана бай?алады. Арыстанды бейнелеу Арал ма?ы са?тарыны? ??іріндегі т?ра?ты такы- рыптарды? бірі болып табылады. О?т?стік Т?гіскенні? № 45 обасында?ы б. з. б. VII—VI ?асырлар?а жататын кешеннен отыр?ан арыстанны? бейнесі салын?ан тартпаны? екі то?асы (д?л сондай то?а ?й?ара?та да бар), басы артына ?арай б?рулы отыр?ан арыстандарды ойып сал?ан т?рт алтын тілік табылды. А?ны? басы арыстанны? басына о?ша ?ксамайды, шеберге б?л бейне таныс болмаса керек, біра? стиль ?бден ?стамды ?рі д?ст?рлі. 31-обадан Алды??ы Азияда?ы ежелгі т?ріне ??сас т?регеп т?р?ан арыстан м?сіні бар алтын ?аптырма табылды. Арыстанны? к?йры?ы ширатыл?ан, біра? ая?тары на?ыз реалистік т?р?ыда берілген, мысы? к?зді ж?не жалы бар. 53-обадан табыл?ан ж?ріп келе жат?ан арыстандарды? м?сіндері осындай ?лгіге еліктелінгені аны?, біра? а? м?сінін орналастыруда ?згеріс бар, к?здерін д??гелек дерлік етіп жаса?ан, жалы жо?. А?ырында, арыстан бейнеленген та?ы бір н?с?а — Т?гіскендегі 53-обадан табыл?ан ?орамса?ты? ?арсы ілгек-?апсырмасында т?мсы?ын ая?ыны? ?стіне салып жат?ан жырт?ышты? бейнесі ?те таби?и т?рде берілген. ??йры?ыны? ?шын ?ай?ита иген ж?не ая?ыны? нобайы бар белгісіз бір ірі а?ны? (жырт?ышты?) м?сініні? бергі жа?ына ?зіні? к?рнектілігі ж?нінен екі б??ы ?те тамаша бейнеленген алтынны? жалпа? тілігі (О?т?стік Т?гіскен б. з. б VII ?асыр) Арал ??ірі са?тарыны? бейнелеу ?неріні? ертедегі ?лгілері ?атарына жатады. Б?ларды? т?мсы?тары, к?здеріні? бітімі ертедегі Алды??ы Азия м?рлеріндегі бейнелерге ?те- м?те ??сас, біра? м?йіздеріні? салынуы бейнелерді скифтер заманында?ы ?аза?станды?-сібірлік м?дени ортамен жа?ындастырады. «Т?я?ыны? ?шымен» т?р?ан б??ыны? ?ола м?сіні де осы м?дени орта?а бейімделеді (?й?арак, б. з. б. VI ?.). К?біне ?з ерекшеліктерімен салын?ан жырт?ыш к?сты? басы т?ріндегі каптырмалар к?п. ??рбанды? шалатын кішкене тас мехрапты? езінше бір ?лгідегі бітімі осындай ?уенді, біра? ?з ерекшеліктеріне ?бден бейімдендіріп бейнелейді. А? стиліне ке?інен м?лім ?уен — таутеке мен ?абанды бейнелеу де ?й?ара? пен Т?гіскеннен кездестірілді. ?й?ара?та?ы т?йені? басы т?рінде жасал?ан ал?ада ж?не Т?гіскендегі 66-обадан табыл?ан киік м?сіні т?ріндегі алтын ?аптырмада жергілікті сюжетті? бейнеленгені сезсіз. 53-обада?ы арыстандарды бейнелеу т?сілімен жасал?ан Т?гіскен ?аптырмалары ?азакстан аума?ы мен Минуса ойпатынан табыл?ан ая?тары б?гулі б??ыларды? бейнелеріне ?те катты ?ксайды. Б. з. б. V ?асырда?ы ?ор?андардан табыл?ан алтын астарларда?ы бейнелер Оралды? ж?не О?т?стік Орал ??іріні? саврамат д?ниесіні? ?неріне жа?ын. 53-обадан табыл?ан ?ынны? алтын ?ала?ша-астарында бірінін артында бірі «жер бауырлап» жат?ан ?ажайып екі а? бейнеленген; оларды? ж?ні мысы? т??ымдас хайуан?а ??сайды, басы жыл?ыны? басы сия?ты, ал иы?ына ?ш б?рыш т?ріндегі скифтерді? а? стилінде ?абылдан?ан геометриялык ?рнектер салын?ан. Т?гіскен мен ?й?ара?ты? оба- ларынан табыл?ан барлы? ?нер заттары Арал ??ірі ауданын скифтік- сібірлік а? стилі ареалына ?келіп ?осады. Со??ы жылдарда?ы зерттеулер оны? шекаралары? шы?ыс?а, тек ?аза?стан далаларына ?ана емес, Тува?а дейін де ке?ейтті. Б?л орайда шы?ыс ескерткіштеріні? б?рі а? стиліні? пайда болу мерзімін б. з. б. VII—VI ?асырлармен, бір?атар жа?- дайларда тіпті б. з. б. VII ?асырды? басымен белгілейтіні, оны? жекелеген м?дени айма?тарда ?зіндік ерекшеліктермен пайда болтаны ай?ын к?рсетіледі. Мысалы, Тува, Алтай, О?т?стік Сібір ж?не ?аза?стан аума?ыны? дені еуропалык скифтік-сарматты? ж?не Жайы?, ??іріндегі сарматты? айма?тардан ерекше айма? ??ратыны аны?. Арал ??ірі са?тарыны? негізінен батыс савроматты? ба?дарда?ы, біра? азиялы? т?лтума ерекшеліктері басым а? стиліндегі ескерткіштері ?лдебір аралы? жа?дай секілді сипатта болуы ы?тимал, ал Арал ??ірі са?тарыны? ?здері а? стиліні? ареалы бол?ан е? басты екі айма?ты? м?дени жал?астыру- шылары болуы м?мкін. Алды??ы Азиядан шы??ан кейбір бейнелеу ?лгілері Орта Азия аркылы скифтер заманында?ы Алтай мен О?т?стік Сібір ?неріне ?йлесіп, сол ар?ылы орны?уы м?мкін деген жорамал расталып отыр. Б?л О?т?стік Орал ??іріні? савроматты? ескерткіштеріндегі кейбір бейнелер ж?нінде де сондай д?режеде д?рыс. [1] |
Новинки: